شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه های مطبوعاتی شاه

بررسی مصاحبه های مطبوعاتی شاه، ۲۱ بهمن ۱۳۸۹، روزنامه روزگار

بررسی مصاحبه های مطبوعاتی شاه

محمد صادقی

«...عملا" اگرچه مصدق مخالف با حکومت شاه بود ولی هیچ گاه مخالفتی با سلطنت وی نداشت. حتی در 25 مرداد که کودتای شاه با شکست مواجه شد مصدق طی نامه ای از شاه می خواست که به ایران برگردد. تنها هدف مصدق قدرت بخشیدن به مجلس و رأی مردم و مبارزات ضد استعماری بود. این خود شاه بود که با توهم بیمارگونه اش نسبت به اطرافیان و دولتمردان چنین توهمی را نسبت به دکتر مصدق پیدا کرد و در آخر این توهماتش به جایی رسید که او را عامل انگلیس نامید... در نهایت شاه تحت تأثیر هدف مشترک آمریکا و انگلیس در از بین بردن مصدق با این توجیه که حضور او خطر کمونیسم را به ایران دارد قرار گرفت و منجر به کودتای 28 مرداد شد. اگر چه اسناد منتشره از طرح این کودتا نشان می دهد که حتی اگر شاه نیز با آنها همکاری نمی کرد مصدق باید می رفت» 1

به تازگی از مجموعه تاریخ سیاسی انتشارات نگاه معاصر، کتاب «شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه های مطبوعاتی شاه» نوشته بیتا عظیمی نژادان، در چهار فصل (فصل اول؛ 1332-1320 دوره فترت، فصل دوم؛ 1342-1332 دوره تثبیت قدرت، فصل سوم؛ 1357-1343 دوره فرمانروایی سلطانی و فصل چهارم؛ بهمن 1356 الی بهمن 1357) راهی بازار کتاب ایران شده است. همان طور که در پیشگفتار کتاب اشاره شده است، هدف از نگارش این کتاب، دست یافتن به پاسخ این پرسش مهم است که در مخیله شاه چه می گذشت؟ کسی که از سال 1320 بر تخت سلطنت تکیه زد و سی و هفت سال از تاریخ این سرزمین با زمامداری وی سپری شد... به این ترتیب، نویسنده برای فهم آنچه در ذهن و ضمیر شاه می گذشت، به سراغ گفته ها، سخنرانی ها و مصاحبه های او در متن مناسبت ها، رخدادها، پدیده های سیاسی و اجتماعی و بحران های مختلف در طول سلطنت رفته، که مناسب ترین شیوه برای شناخت و درک اندیشه های وی به نظر می رسد. این کتاب، نتیجه کاری پژوهشی است که کوشیده، چهره شاه را آن طور که از گفته ها و نوشته های خودش، بر می آید، به صورت تطبیقی، در فصل های گوناگون تاریخ معاصر ایران و دوره سلطنت اش بررسی کند.

برای نمونه در بخش آخر از فصل نخست کتاب که «شاه و اندیشه هایش در مورد مصدق» نام دارد، به یکی از مهمترین فصل های تاریخ ایران پرداخته و درباره چند و چون رابطه میان محمد رضا شاه و نخست وزیر دولت ملی و قانونی وقت، دکتر محمد مصدق، نکته هایی را برجسته می سازد که جای اندیشیدن فراوان دارد. رابطه ای که چنانچه در مصاحبه ها و خاطرات شاه آمده در آغاز، خوب و با احترام بوده و سپس به دلیل توهم های ساخته و پرداخته ذهن توطئه محور شاه تا آنجا پیش می رود که مصدق را عوام فریب خوانده، او را عامل خارجی قلمداد کرده، و برخورداری رهبر نهضت ملی ایران از مهر و محبت گسترده توده های مردم را، برنامه ریزی شده از سوی انگلیسی ها دانسته و با مقایسه ملی شدن صنعت نفت و مبارزات ضداستعماری مصدق با باز پس گرفتن آذربایجان، بر محبوبیت خویش نزد مردم دست گذاشته و خود را محبوب تر از مصدق می پنداشته است، که ریشه چنین تفکری را بیش از هر چیز شاید بتوان در ضعف روحی و اخلاقی وی جستجو کرد، و اکنون پس از گذشت زمان، و با تأمل در نگرش وی در اداره کشور، برگزیدن شیوه های استبدادی و سرکوبگرانه، نشنیدن صدای مردم (و صدای مخالف) و خود را حقیقت مطلق پنداشتن، داوری درباره این موضوع چندان دشوار به نظر نمی رسد. زیرا شاه پس از استقرار دولت کودتا (دولت سرلشگر زاهدی) و پایان دادن به دولت برآمده از متن ملت (دولت دکتر مصدق) با وجود تلاش های فراوان اش هیچ گاه نتوانست چهره خود را که به خاطر مقابله با خواسته های ملت، آسیب دیده بود، بازسازی کند، و در خوابی زمستانی غرق شد تا سرانجام فریادهای خشمگین ملت در انقلاب 1357 طومار سلطنت وی را در هم پیچید.

پی نوشت:

1.عظیمی نژادان، بیتا، شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه های مطبوعاتی شاه 1320-1357، تهران، نگاه معاصر، 1388، صص 8-